FUNDAMENTOS DE IMPRESIÓN

Grazas ás técnicas dixitais, a fotografía ten hoxe dous tipos de soporte final: físico e electrónico. A pesar de que o destiño dunha toma pode limitarse exclusivamente á pantalla dun ordenador, seguimos entendendo como finalidade dos procesos fotográficos a creación de copias impresas en papel ou noutros soportes estables que non dependen máis que da luz ambiente para a súa contemplación. A impresión é a parte química da fotografía que sobrevivirá.

Un aspecto xeralizado nos sistemas de impresión é a utilización de soportes craros sobre os que se aplican substancias corantes ou tintas que actúan como filtros ao paso da luz. Falamos, polo tanto, de sistemas sustractivos.

Por outra banda, calquera tecnoloxía das que entran en xogo dispón dun número limitado de tintas ou cores base para formar as imaxes. Todo método de reproducción é un embudo e un filtro, e nunca unha imaxe impresa vai substituir con exactitude a realidade captada.

Nembargantes, isto só debería preocuparnos relativamente. Os avances tecnolóxicos deben encamiñarse -e así o levan facendo durante estas últimas décadas- a superar o umbral de percepción dos defectos propios dos sistemas de tratamento e reproducción de imaxes.

Os defectos aos que nos referimos débense, especialmente na imaxe dixital, á natureza numérica dos datos e, polo tanto, ao carácter discreto das súas escalas espaciais e cromáticas (voltamos a falar, outravolta, dos compoñentes dimensional e tonal).

Con todo, cabe sinalar que estas características son, precisamente, as que proporcionan unha enorme versatilidade ao sistema e posibilitan un control teóricamente absoluto sobre o resultado final.

Ao dixitalizar unha imaxe ou ao facela con medios dixitais, o motivo redúcese a certo número de píxeles, e a cada píxel asígnase unha cor única dunha gama tamén restrinxida. A edición pode mellorar a visión da imaxe, mais tamén acentuar as limitacións do sistema, producindo posterizacións, bandas, empastes.

Xa na saída, a superficie a imprimir divídese en zonas que se asocian a cada píxel, e téntase reproducir a súa cor combinando pequenas gotas dun repertorio moi escaso de tintas (catro, habitualmente).

O punto de partida, como se ve, non está libre de problemas. Vexamos como se foron sorteando.

Aumento do número de píxeles
Cando nos referimos a "aumento do número de píxeles" facémolo a man tenta para evitar a expresión "aumento da resolución". Dividir o motivo en máis píxeles supón capturar e anotar máis cantidade de información, e isto tradúcese nunha imaxe con máis detalle.

Una imaxe máis detallada pode observarse dende máis preto sen apreciar a súa estrutura de filas e columnas, e sen que as siluetas se vexan escalonadas. Pode imprimirse a maior resolución ou a igual resolución, pero cun maior tamaño superficial que outra imaxe con menos píxeles. Ademáis, unha maior definición soporta moito mellor a edición.

Aumento da gama de cor
Xa supuso un salto cualitativo aumentar a información de cor dun byte (paleta índice de 256 tons) a tres bytes (RGB) ou catro (CMYK). Actualmente, manexamos o mesmo número de canles, pero podemos -sobre todo en RGB- aumentar a profundidade de bits de cada primario, pasando de 8 a 16, 32 ou 64.

¿Ten sentido que continúe esta progresión? Xa estamos moi por enriba do umbral de diferenciación. A unha distancia de observación situada entre 35 e 40 centímetros, razonable para unha copia pequena, a estructura de píxeles deixa de apreciarse entre 180 e 200 píxeles por polegada. Cunha gama RGB de 8 bits por canle, os degradados máis suaves vense perfectamente continuos entre os 210 e 230 píxeles por polegada.

En realidade, non diferenciamos os case 17 millóns de cores dunha gama RGB. Mais traballar a 16 ou 32 bits ten sentido en imaxes que se van someter a unha edición complexa, porque soportarán moitísimo mellor os efectos colaterais a cambio de duplicar ou cuadruplicar temporalmente o seu peso informático.

Técnicas de tramado
As pantallas empregan tres cores, e moitas impresoras, catro. Afortunadamente, a súa xuxtaposición en pequenos puntos produce o coñecido fenómeno visual de integración espacial chamado "dithering", polo que percebemos a cor que resultaría dunha mestura real de luces ou corantes, sen necesidade de que o tamaño de cada punto sexa moi pequeno.

O que pretendemos, ademáis, é "recrear" unha gama de millóns de tonos con moi pocas tintas. Evidentemente, precisamos bastantes gotiñas para representar cada píxel se queremos facelo cunha gama variada de cor.

Non é certo, por tanto, que unha impresora cunha resolución de 1200 puntos por polegada poida quitar partido a unha resolución de imaxe de 1200 píxeles por polegada. Se se basea en técnicas de tramado -como prácticamente todas as domésticas, a excepción das de sublimación-, a primeira resolución debe ser varias veces maior. Razonémolo.

¿Qué significa unha resolución de impresora de 720 puntos por polegada? ¿Que a impresora é capaz de depositar 720 puntos nunha distancia dunha polegada liñal? Pois non. Non hai nada que impida á impresora botar máis tinta nesa polegada ata rematar o cartucho ou desfacer o papel.

Trátase, realmente, da súa capacidade para diferenciar na polegada de papel un total de 720 posicións diferentes e acertar cunha gota de tinta en calquera delas. A resolución de impresora denomínase técnicamente direccionamento, e é unha cuestión de precisión, non de cantidade.

Tampouco é certo que unha impresora de inxección mellore a súa resolución aumentando o número de inxectores por cabezal. Cun só por cartucho sería suficiente. O que se acada con máis inxectores é acelerar a impresión -unha foto son moitísimos millóns de gotas- e xestionar mellor a combinación de tintas segundo o tamaño da gota e o seu tempo de secado.

O direccionamento pode ilustrarse cunha cuadrícula imaxinaria segundo un sistema sinxelo de coordenadas (A, na seguinte figura). A técnica tradicional de semitón consiste en xuntar varias posicións para poder agrupar gotas de tinta en puntos de diferentes tamaños.

Deste xeito, poden simularse graos de coloración, cando realmente o que varía é a proporción de superficie cuberta coa tinta.

Cada grupo de posicións chámase cela de semitón (B, en azul), e cada gota de tinta denomínase pinta ou "spot", mentres que cada grupo é un punto ou "dot". De todos os xeitos, dpi (do inglés "dots per inch", puntos por polegada) sempre se refire ao direccionamento, mentres que a frecuencia de celas de semitón ou liñatura exprésase en lpi (liñas por polegada) e obviamente é un submúltiplo de dpi.

A ambas as dúas frecuencias aínda se vai superpoñer unha terceira: a resolución de imaxe (C, en vermello) expresada en píxeles por polegada, e que indica a superficie que se asocia a cada píxel. É razoable pensar que o ideal é que coincidan esta resolución e a liñatura, e que a frecuencia de direccionamento as multiplique varias veces.

A liñatura contrólase por software. Con celas de semitón grandes acádase máis gradación tonal, porque hai máis pasos entre o branco e o tintado completo do papel. Con celas de 5 x 5 pintas de impresora, o factor de liñatura é 5, e os niveis de tintado, 25.

Por exemplo, cunha resolución de impresora de 1200 dpi e celas de 6 x 6, a liñatura é 1200/6 = 200 lpi, mais a escala de tintado ten 6 x 6 = 36 graos (37, se contamos o branco). Sen embargo, a mesma impresora con celas de 10 x 10 acada 101 niveis, aínda que a costa de diminuir a 120 lpi a liñatura e, polo tanto, aumentar a trama de puntos de semitón.

Acadar os 256 niveis require un factor 16. Se ademáis queremos que o tramado de semitón suba de 200 puntos por polegada para que non salte á vista, podemos concluir que unha resolución mínima de 3200 dpi é desexable para calquera sistema de impresión por tramado.

Superposición de tintas
A maiores do tramado, un xeito de aumentar o número de tintas é mesturalas, depositando unha gota sobre outra antes de que estea completamente seca. Ata hai ben pouco, só se lograba superpoñer dúas.

Superpoñer ao negro outra tinta non é operativo nun sistema sustractivo. Con tintas cmyk acádanse tres primarios extra: azul (c + m), vermello (m + y) e verde (c + y). En total, co negro e o branco, os oito tons fundamentais.

Un cartucho extra aportaría outros catro tons: o seu e as mesturas con cada cartucho existente, excepto o negro. O seguinte aumentaría a gama en cinco, e así sucesivamente.

As impresoras que agregan tintas maxenta craro e cián craro fano para disimular o tramado nos degradados suaves de zonas luminosas, concretamente as luces na pel e nos ceos. As que ofrecen cartuchos vermello e verde fano para ampliar a gama tonal reproducible e evitar a perda dos primarios aditivos.

Tecnoloxías recentes como PhotoREt xestionan a superposición de máis gotas de tinta sobre a mesma posición, chegando hoxe a 32. Logran así multiplicar o número de matices sen ter que aumentar a resolución da impresora.

Gotas máis pequenas
A redución do tamaño das gotas foi outro gran avance. Pasar de 60 picolitros a 1 ou 2 por gota non só permitíu a superposición de máis cores, senón tempos de impresión máis rápidos -cun aumento do número de inxectores- e o manexo de resolucións máis altas.

En efecto, é inútil acadar un direccionamento máis fino, de maior frecuencia espacial, se o diámetro da gota supera en máis de 1,41 a distancia entre dúas posicións consecutivas (A, na figura anterior). Ambas as dúas magnitudes deben gardar unha proporción adecuada (B).

Ademáis, con gotas de poucos picolitros é inapreciable a ganancia de punto, defecto consistente no engrosamento da gota sobre o papel, que desapareceu prácticamente na inxección de tinta. (mais non na impresión off-set, xa que outra das súas causas é a presión dos rolos sobre o papel.)

Sen ganancia de punto xa se pode sustituir con éxito a trama de semitón por tramados de difusión, co que a continuidade visual é moito mellor.

Celas de semitón con diferentes niveis de tintado

Os mesmos valores, con tramado de difusión

Depurar a composición das tintas
Existe unha grande variedade de tintas para impresión: sólidas ou líquidas, de base acuosa ou oleaxinosa, orgánicas ou plásticas...

Para inxección, tense empregado sobre todo tinta líquida de base acuosa, coa que se acadan tamaños de gota case microscópicos e unha grande flexibilidade.

O seu punto débil é a capacidade de tintado, xa que o corante nunca supón máis do 10% da mestura. Ésta debe conter, ademáis dunha boa proporción de agua, outras substancias emulxentes, surfactantes, antioxidantes, bactericidas, controladores de viscosidade, de pH, de adherencia...

As tintas sólidas son un pouco máis consistentes, porque se deixan absorber e difuminar menos polo papel, pero son as baseadas na dispersión de pigmentos as que melloraron notablemente. Ao non estar realmente disoltas no medio, as partículas de pigmento permañecen na superficie do papel. Ademáis, son moito máis resistentes aos axentes externos que os corantes, polo que aseguran unha estabilidade e duración moito maiores.

Con todo, o uso de pigmentos en suspensión tamén ten aportado problemas que pouco a pouco se van superando. Tense falado moito dos defectos de acabado, como o metamerismo ou o bronzing, pero tamén está a súa opacidade, que dificulta a mestura por superposición. Por outra banda, estas tintas son menos homoxéneas e precisan inxectores con boquillas máis anchas, co que se perde resolución espacial.

Mellorar as características do papel
O papel inflúe moitísimo no resultado final. Chega con probar a imprimir a mesma imaxe en diferentes soportes.

O papel corrente é totalmente inadecuado para impresións de alta definición, sobre todo porque é moi fibroso. A tinta sécase lentamente, dispersándose dentro do soporte. As cores mestúranse e podemos acadar somente cores apagadas e suxas.

A gramaxe do papel -peso en gramos por metro cadrado- e o calibre ou espesor aportan robustez e capacidade de absorción, aumentando ademáis a opacidade, aínda que ésta tamén depende do corante base, normalmente branco.

Son particularmente importantes as características superficiais. Os papeis especiais para impresión teñen varias capas, principalmente unha capa receptora, menos fibrosa e máis uniforme para evitar que a tinta se espalle, máis encolada para reducir o tempo de secado e absorción, e a veces cunha subcapa resinosa para evitar que o medio líquido da tinta atravese o papel e o ablande.

Os papeis de cualidade teñen máis capacidade de absorción, mais ésta é rápida. Admiten máis tinta e son capaces de mantenela en superficie, o que axuda a aumentar a intensidade da cor e o rango tonal.

Pola súa parte, o papel debe aportar un tintado branco de cualidade. En brillo lógrase maior detalle e contraste que en mate, acadándose ata un 90% de reflexión da luz.

Neste artigo centrámonos na exposición dos factores físicos e das técnicas de impresión. No próximo ocuparémonos dos sistemas existentes e das opcións que ofrecen.